Algemeen

Expertisecentrum Lichaamstaal Nederland

Algemeen

Albert Mehrabian, emeritus-hoogleraar psychologie aan de Amerikaanse universiteit UCLA in Los Angeles, publiceerde in 1971 een studie over het belang van non verbale communicatie. Nog steeds worden zijn inzichten geciteerd en gebruikt in presentaties: 7% woord, 38% stemgebruik en 55% lichaamstaal. Maar als we er goed over nadenken komen we op een heel andere conclusie.

Zodra we in gesprek zijn is lichaamstaal integraal onderdeel van de communicatie en beïnvloedt onbewust het gesprek. Niemand zal ontkennen dat lichaamstaal ons denken beïnvloedt, maar zal het gesproken woord niet onbelangrijker vinden. Lichaamstaal heeft onbewust invloed op de communicatie doordat we dingen (lees: gedachten) zien die de ander niet uitspreekt. Daarbij komt, dat wanneer je gesprekspartner naar je luistert, hij dus de helft van de tijd zwijgt om naar je lichaamstaal te kijken, en andersom. En wanneer de ander afhaakt omdat hij met zijn gedachten ergens anders zit?

Elke dag veranderen onze gedachten door de mensen om ons heen. Op dezelfde manier veranderen wij de gedachten van anderen. Bewegingen van het lichaam (lees: lichaamstaal) veranderen consequent mee met onze gedachten, waardoor ook de manier waarop we ons uitdrukken met stem (toon, timbre, volume, intonatie) en het woordgebruik voortdurend veranderen. Het is dus onmogelijk om in percentages uit te drukken welk deel lichaamstaal is.

Als we rond ons veertigste gemiddeld 6 uur per dag in gesprek zijn geweest, hebben we dus al 43000 uur zwijgend gekeken naar de lichaamstaal van de ander. Dat is bijna 5 jaar!

Jaren die we hebben gebruikt om te zien of de ander naar ons luisterde, of hij ons begreep, het met ons eens was, of hij ook wat wilde zeggen. Allemaal momenten waarin gedachten door lichaamstaal werden bepaald.

Expertisecentrum Lichaamstaal geeft opleiding en cursussen voor professionales die lichaamstaal als integraal onderdeel van de communicatie willen toepassen binnen hun organisatie.

Mensen kunnen woord en gedachte manipuleren, maar het lichaam kan niet liegen. Het is onze natuurlijke uitlaatklep voor emoties die we alleen met veel moeite kunnen bedwingen. En ook al zouden we de emotie willen verbergen; er blijven er altijd ‘items’ zichtbaar die dit aantonen. Zo zien we bijvoorbeeld op officiële persconferenties spanningen bij de spreker ontstaan wanneer de handen naar het gezicht gaan of de sprekersdesk vastpakken.

Al deze, niet te controleren signalen, zijn bij de communicatie onmisbaar.

Het ELN cursusaanbod biedt alle tools om de communicatie te verbeteren aan de hand van lichaamstaal. De lesstof is onder meer gebaseerd op de neurowetenschappen.

De werking en eigenschappen van de hersenen heeft grote impact op het lezen van lichaamstaal en is essentieel om de essentie van lichaamstaal te doorgronden.

Gerard Stokkink: "Van onze lichaamstaal zijn we ons doorgaans niet bewust. Vaak subtiel en onopgemerkt toont het lichaam wat we voelen of niet (altijd) hardop zeggen. Dat maakt lichaamstaal een 'pure' vorm van communicatie. We reageren instinctief op elkaars lichaamstaal, dat zit in ons DNA. Ik zeg vaak dat leren observeren bij lichaamstaal belangrijker is dan observeren om te leren. Onze ogen zien alles, maar veel informatie gaat verloren als je niet weet wat van belang is."

Onze hersenen & lichaamstaal

Bij alles wat je zegt, voelt en denkt zijn de hersenen betrokken. Twee gebieden in de hersenen werken hierbij nauw samen: het cognitieve en emotionele brein.

Het cognitieve brein (neocortex) stuurt bewuste processen aan waar je invloed op hebt en waarmee je beslist wat je wel en niet wilt zeggen. Het limbisch systeem (je emotionele brein) reageert niet-bewust. Wanneer je een emotie voelt wordt hieraan in dit gedeelte van de hersenen razendsnel betekenis gegeven en via het zenuwstelsel vertaald naar een fysieke reactie van het lichaam. Dit (onbewuste) proces gaat veel sneller dan het cognitieve proces.

Reacties van het lichaam: emoties zijn razendsnel!

Vroeger dachten we ten onrechte dat we eerst bang werden en daarna vluchten, maar onderzoek wijst op het tegendeel. Pas als we voor ons leven vrezen, realiseren we ons dat we bang zijn..! Dit overlevingsmechanisme is ook te zien als we autorijden; we reageren al vóórdat we het gevaar hebben kunnen analyseren. Als we op ons ‘bewuste' brein zouden moeten wachten zijn we al te laat... Zo ook als je voetbalt, etc...

Tussen emotie en beweging bestaat altijd hechte samenwerking door de amygdala gereguleerd. Het lichaam reageert spontaan op wat er op ons afkomt en reageert al op onze omgeving vóórdat we ons ervan bewust zijn.

William James, psycholoog in de late negentiende eeuw symboliseerde dit proces met een klassiek geworden voorbeeld: “Als je tijdens een wandeling een beer ontmoet denk je dan eerst aan vluchten of wordt je bang en vlucht je om die reden..? “

Bewegingen van het lichaam zijn evenals gezichtsuitdrukkingen vaak onbewuste uitingen en geven weer wat er in je omgaat. Of je nu wilt of niet; je kunt niet communiceren zonder te bewegen! Je kunt je gedrag bewust aanpassen; je lichaamstaal echter niet. Zonder erbij stil te staan gebruik je je hand, maak je een gebaar, vertrek je een spier in je schouder of in je gezicht. Lichaamstaal is de uitlaatklep voor emoties die je voelt die direct en oncontroleerbaar zichtbaar voor de ander zijn. Ze geven aan wat er in je omgaat.

Het hoofd draait op drie manieren op zijn as. Iedere wending krijgt betekenis wanneer we drie verschillende assen combineren en de verschillen onderzoeken als we 'ja'-knikken, 'nee'-schudden of de ander onze kin tonen. Lichaamstaal verschilt in sommige opzichten per (sub-)cultuur. Gezichtsexpressies en gebaren zijn echter niet zo universeel zoals we tot voor kort dachten. Sommige zijn afhankelijk van de cultuur waarin ze voorkomen (denk bijv. aan gebaren in de duikwereld). Zo ook verschillen gebaren en oogreflexen in de Arabische cultuur van onze westerse omdat deze zijn gerelateerd aan de schrijfrichting (culturele verschillen).

De handen werken als tentakels van de hersenen en spelen een belangrijke rol. Bewegingen van de handen worden vanuit het reptiele brein gestuurd en leiden een 'eigen' leven, net als in de dierenwereld. De handen zijn amper te controleren zodra we praten. Ze verduidelijken wat we zeggen en geven op verschillende manieren informatie die we kunnen indelen en categoriseren.

De handen worden ook gebruikt om het lichaam te verlossen van een kriebelende jeuk die tijdens het praten opkomt. Zodra het ergens jeukt komt de hand tussenbeide om verlichting te geven. Dit gebeurt vaak automatisch zonder erbij na te denken. Maar: het kriebelt exact op die plek welke door de hersenen wordt aangestuurd.

De plaats waar de hand het lichaam van de jeuk verlost geeft aanwijzing over de onderliggende gedachte. Het lichaam werkt als het ware als 'woordenboek'. Deze z.g. micro-itches (lees: 'auto'-contact) geeft informatie over het denkproces. De neurobiologie leert ons dat elke beweging door de hersenen wordt gestuurd. Het lichaam beweegt echter nooit zonder reden en reageert op de impulsen vanuit de hersenen.

De veronderstelling dat iemand liegt kan nooit alleen op micro-expressies worden gebaseerd, dat zou te simpel zijn. De context speelt een belangrijke rol (Ekman 2003) maar ook het hele lichaam drukt zich uit.

Burgoon onderscheidt vier belangrijke communicatiestrategieën: impressie-, gespreks- , emotie- en de relationele management waarbij beeldbeheer en relatie-communicatie bedekken wat iemand van zichzelf laat zien (image).

- Emotie management is de manier waarop mensen emotionele ervaringen en expressies beheren tijdens de interactie.

- Conversatiebeheer de wijze waarop een interactief persoon het gesprek controleert (initiëren van thema of wending geven aan het gesprek).

Bodysystemics® methode

Lichaamstaal = preverbaal

de rol van emoties :

onder- of bovenliggend ?

Mond- en tong :

wat we niet hardop zeggen

het gezicht :

wat er in ons omgaat

Is lichaamstaal universeel?

Zijn universele emoties onafhankelijk van de cultuur waar we in opgroeien.?

In recente edities van PNAS geven Schotse wetenschappers van de Universiteit van Glasgow (m.n. prof. Rachael Jack) de algemene basisemoties (Paul Ekman) een nieuwe kijk. Zij gebruikten een grafisch programma om 3D-afbeeldingen van basisemoties op gezichten te vormen. Vervolgens toonde men de afbeeldingen aan 4800 vrijwilligers van West-Europese en Aziatische afkomst die de emotie moesten benoemen en scoren op een schaal van 1 tot 5.

Volgens de onderzoekers laten de resultaten zien dat de zes basisemoties niet zo universeel zijn en vooral toegespitst op emoties die we in de Westerse cultuur belangrijk vinden. Wat bleek? West-Europese deelnemers waren vrijwel perfect in staat om alle emoties te herkennen.

Aziatische tegenhangers daarentegen slaagden er een stuk minder in. Zij haalden vooral verbazing, angst, afschuw en boosheid door elkaar. Waarschijnlijk worden schaamte, trots en schuldgevoel beter herkend door Aziaten omdat die belangrijk zijn binnen de eigen cultuur zo denken de onderzoekers. Dit alles betekent automatisch dat het herkennen van emoties voor een deel cultureel bepaald is en daarmee niet bij geboorte vastligt.

Liegen is fundamenteel onderdeel van de menselijke communicatie waarbij symbolen worden gebruikt in zowel taalgebruik als lichamelijke- en gezichtsuitdrukkingen (Burgoon, 1994). Een leugen herkennen is niet het doel maar een bijproduct van de studie. Omdat authenticiteit en cognitie onderdeel zijn van de studie is het mogelijk een gedetailleerde analyse te maken van de eventuele leugen. Alles wat niet wordt gezegd wordt door het lichaam geuit en kan aanleiding zijn om het gesprek (vraagstelling) aan te passen. (literatuur en onderzoek)

Wanneer emoties in het gezicht langere tijd aanwezig zijn, worden deze onderdeel van de persoonlijkheid. Op de foto staan twee militairen, gefotografeerd vóór (L), tijdens en na hun diensttijd in Afghanistan.

vormen nonverbale communicatie:

proxemie: tijd en afstand
stemgebruik
onderbewuste waarneming
bewuste signalen
lichamelijke reactie