symboliek van lichaamstaal

Vanaf het begin der tijden decodeert de mens de lichaamstaal van zijn soortgenoten.  Lichaamstaal is miljoenen jaren oud en stamt van ruim vóórdat taal bestond, zo’n 35.000 jaar geleden. Dit vermogen is de mens aangeboren. We hebben -in alle uithoeken van de wereld-  een gemeenschappelijk erfgoed dat verder gaat dan het gesproken woord.

Strategie van lichaamstaal.
Om niet als een open boek gelezen te worden heeft de mens de neiging om zijn emoties te verbergen door deze te onderdrukken bij acties die hem kunnen verraden. Maar elke poging om deze te controleren is gedoemd te mislukken; onbedoeld en niet bewust maken we bewegingen die bij een gevoelde emotie hoort, ook al denk je van niet. Je kunt je dus beter concentreren op de communicatie met de ander. Lichaamstaal kun je niet aanpassen, je eigen gedrag wel.

De werking van de hersenen en onze relatie tot de buitenwereld. 
De twee verschillende hersenhelften controleren beide zijden van het lichaam. De rechterhelft van de hersenen ‘stuurt’ de linker zijde van het lichaam en vice versa. De twee helften van onze hersenen hebben echter niet dezelfde functies en vullen elkaar aan.  De paradox is echter dat hoe meer we proberen onze emoties te verbergen, des te zichtbaar die worden!  Zo ook gebaren. Wat wordt gezegd of verzwegen eindigt altijd in lichamelijke asymmetrie en dat terwijl de linker hersenhelft de cognitie regelt, in het bijzonder het gebruik van taal. Afhankelijk of deze emotioneel of cognitief is zal de informatie in 98% van de gevallen door de betrokken hersenhelft worden ‘gestuurd’. Stellen dat bewegingen van de linkerkant altijd positief zijn en gebaren met de rechterkant negatief kan niet: in geval van stress worden positieve en negatieve waarden omgekeerd zichtbaar in het gezicht.

De linkerkant van ons gezicht is “spraakzamer” dan de rechterkant. De verklaring van dit fenomeen geeft de sleutel tot het interpreteren van lichaamstaal: aan welke kant van het lichaam wordt de handeling of het gebaar gemaakt?
De rechter hersenhelft,  zetel van onze innerlijke wereld en privacy, houdt rekening met anderen in termen van de relatie, nabijheid en aandacht. De linker hersenhelft ‘scant’ en verwerkt informatie rationeel. De linkerkant van het gezicht zal geneigd zijn zich open te stellen als de relatie positieve emoties teweeg brengt. Dat heeft met de ontspannen context te maken. Indien de emotie van de ander negatief is, zal de rechterkant van het gezicht waakzaam zijn. De houding van het hoofd zal distantiëring, sluiting of afwijzing tonen doordat de context in dat geval ongemakkelijk of conflictueus is. Je kunt echter niet stellen dat alle bewegingen van de linkerkant van het lichaam altijd positief zijn of gebaren met de rechterkant negatief. Zo worden in geval van stress positieve en negatieve waarden omgekeerd zichtbaar in het gezicht.

Interculturele verschillen: het begrip ‘tijd’ in relatie tot gebaren en oogreflexen 
Tijdens een lezing voor UAF, (stichting voor hoog opgeleide vluchtelingen) werd mij gevraagd de verschillen tussen de westerse en oriëntaalse non verbale communicatie toe te lichten. Aanleiding was de grote stroom vluchtelingen die zonder papieren, maar stelden hoog te zijn opgeleid, vaak werden afgewezen tijdens een sollicitatieprocedure.

De lichamelijke communicatie van mensen uit bijvoorbeeld Syrië of Irak verschilt van de westerse. De wortels van dit cultuurverschil ligt o.m. in de schrijfrichting. De hersenen zijn ingesteld om van rechts naar links te schrijven. Men plaatst het verleden rechts en schrijft naar de toekomst (links).
Voorbeeld: Wanneer wij westerlingen ons iets herinneren, dwalen de ogen naar links om in ons geheugen te graven. Een vluchteling uit Syrië of Irak doet dit omgekeerd evenredig: diens oogreflex zoekt rechts naar herinneringen. Onbedoeld en niet bewust van dit cultuurverschil kan dit voor een ongeoefend oog leiden tot ongeloofwaardigheid. We vertrouwen op ons instinct wanneer het lichaamstaal betreft, zoals in de eerste alinea omschreven. Ook gebaren worden beïnvloed door dit cultuurverschil, wat door de denkrichting wordt beïnvloed.

Bij een persoon uit Syrië of Irak die bijv. de engelse taal heeft leren schrijven in de voor hem tegengestelde richting zal, evenals iemand die al langer in Nederland verblijft, oogreflexen ontwikkelen die gelijk worden aan de westerse. Het is dus zaak om verder te kijken en andere non verbale indicatoren in het gesprek te betrekken.

Handelingen door het lichaam worden automatisch gemaakt, zonder erbij na te denken. We plaatsen, al pratend, gebeurtenissen naast elkaar met gebaren. In de westerse wereld plaatsen we in gebaar gebeurtenissen chronologisch van links naar rechts naast elkaar. Een Syrische vluchteling zal zijn gebaren eveneens omgekeerd naast elkaar plaatsen, dus van rechts naar links.

Gebaren zijn te verdelen in categorieën: sommige hebben betrekking op onszelf (A), andere gebaren zijn bedoeld voor de ander en geven aan wat we bedoelen (B). Het filmpje hieronder toont deze ‘A’ en ‘B’ gebaren. Ze ondersteunen het denkproces waarmee de culturele achtergrond van de spreker kan worden vastgesteld.

© Gerard Stokkink